Günümüzde yapılan evliliklerin neredeyse büyük çoğunluğu boşanma ile sonuçlanmaktadır. Ve genellikle çocuk sahibi aileler olabiliyor. Hâl böyle olunca da boşanmadan en çok etkilenen tabi ki çocuklar oluyor. Bölünmek ve yeni düzeni kabul edip alışmak çocuklar için pek de kolay değil. Bu (çocuk), elbette mutsuz bir evliliği sürdürmek için sebep değil. Ancak çocuklar için hassas olan bu durumu onlar için anlaşılır ve daha az üzücü bir hale getirmek çocukların gelişimi ve geleceği için oldukça önemli. Ve bana kalırsa en önemli nokta ilişkinin sonlanmasından kaynaklı stres ve siniri çocuklardan uzak tutmak. “Baban tam bir …” “senin annen …” ve hele de “senin artık bir annen/baban yok. Duyuyor musun beni?” gibi idrak edilmesi ve unutulması zor cümleler sandığınızdan çok daha fazla etkilere sahip tehlikeli cümlelerdir. Bu cümleler o an hissedilen öfke ile ağızdan çıkıverse de çocuk için güçlü olumsuz etkilere neden olabilir. Anne yada babanın öfkesi geçince unutacağı ama çocuğun bir ömür hatırlayacağı zehirli cümleler kurmaktan kaçınmak boşanma aşamasındaki ebeveynlere düşen en önemli şey olabilir. Boşanmayı travmatik bir hale getiren aslında boşanmanın kendisinden çok boşanma sürecindeki yanlışlardır.
Boşanmanın çocuk üzerindeki etkileri yaş, cinsiyet, boşanma sonrası değişiklikler ve boşanma sonrası ebeveynler ile olan ilişki gibi pek çok değişkene göre farklılık gösterebilir. Eşler medeni ve dostça ayrılmış olsa bile çocuk için bu fazlasıyla yıpratıcıdır. Ebeveynin kendisini çocuğuna karşı duygusal olarak açık hale getirmesi önemlidir. Bunlarla birlikte çocukların ayrılık ile ilgili duygularını ifade edebileceği bazı yollar vardır.
Boşanma kararı çocukları sinirlendirebilir
Çocuklar boşanma kararı karşısında öfkelenebilirler. Biraz düşününce hak verilesi pek çok yanı olduğunu anlayabilirsiniz. Tüm hayatları değişecek ve ellerinden gelen hiçbir şey yok. Öfke her yaşta ortaya çıkabilir. Özellikle okul çağındaki çocuklar ve gençler boşanma kararına öfke ile tepki gösterebilir. Bu duygu genellikle terk edilme veya kontrolü kaybetme hissinden kaynaklanır. Bazı çocuklar ise anne ve babalarının boşanması nedeniyle kendilerini suçladıkları için öfkelenmektedir. Bu,çocukların karakterlerini ve ileri yaşlarını olumsuz etkileyebilir.
Sosyal olarak geri çekilebilirler
Neşeli ve sosyal bir çocuğun boşanma kararı ile birlikte utangaç ve endişeli olması muhtemeldir. Arkadaşları ile takılmak veya okul etkinliklerine katılmak gibi sosyal faaliyetlere ilgileri azalabilir ve yalnız olmayı tercih edebilirler. Daha güvensiz, daha düşünceli ve endişeli olabilirler. Anne ve babalarına karşı duyguları sürekli değişebilir. Bazen ebeveynlerini suçlarken bazen kendisini suçlayabilir. Bunun en görülebilir örneği, bir an gelip size öfkesini belli ederken, başka bir an birden size sarılıp ağlayabilirler. Bu nedenle çocukların kendine olan güvenini ve iç diyaloğunu güçlendirmek önemlidir. Kabuğundan çıkmasına yardımcı olacak en iyi şey ise sakin ve anlaşılır bir şekilde onunla sık sık konuşmaktır.
Notları düşebilir
Boşanma, çocukların okuldaki sosyal hayatındaki olumsuz etkilerinin yanı sıra notlarının düşmesine de sebep olabilir. Bu etkiler 6 yaşların küçük bir çocukta da görülebilir ancak 13 ile 18 yaşlarında daha belirgin olabilmektedir. Boşanmanın okul üzerindeki olumsuz etkilerinin olası birkaç nedeni vardır.
- çocukların kendilerini ihmal edilmiş hissetmeleri
- depresif bir halinde olmaları
- ebeveynler arasındaki olumsuz olaylardan (kavga, tartışma, savrulan kötü laflar vb) kaynaklanan içe kapanma
- dikkat dağınıklığı
- çekingenlik
Zamanla düzelmeyen ya da ebeveyn tarafından fark edilip iyileştirilmeyen bu his ve davranışlar çocuğun okulu bırakmasından, kötü alışkanlıklara kadar pek çok şeye dönüşebilir.
Boşanma, çocuklarda kaygıya neden olabilir
Küçük çocuklar, artan ağlamalar, korku veya aşırı bağlılık gibi ayrılık kaygısı belirtileri gösterebilir. Bunlar, zamanla iyileşme eğilimindedir. Ancak doğru yaklaşım önemlidir. Daha büyük çocuklar ve gençlerin ayrılık kaygısı belirtileri daha farklı olabilir. Huysuz ve öfkeli bir tavra sahip olabilir, kabuslar görebilir, ebeveynler arasında bir taraf seçmek zorunda hissedebilir veya bahaneler ile ebeveynlerini bir araya getirmeye çalışabilir. Çocuğun yaşı ilerledikçe olaylara farklı açılardan bakabilme yeteneği gelişir. Farklı açılardan bakabilen çocukların suçu kendilerinde aramaları daha düşük bir ihtimaldir. Bazı çocuklarda tutarlı bir rutin ve ziyaretlerin açıkça gösterildiği/ etiketlendiği takvim gibi görsel araçlar olumlu sonuçlar verebilir.
Küçük çocuklarda davranış bozuklukları olabilir
Özellikle okul öncesi çocuklarda boşanmadan kaynaklı stres ve endişe yatak ıslatma, parmak emme ve öfke nöbetleri gibi davranışlar görülebilir. Bu davranışlar, çocuk üzerinde artan stres veya geçiş ile ilgili zorlanmanın bir işareti olabilir. Bu durumda ebeveyn olarak endişelenmeniz ve çocuğunuza nasıl yardım edeceğinizi, nereden başlayacağınızı bilememeniz normaldir. Burada önemli olan sürekli olarak güven vermek, durum ve gidişat ile ilgili onunla bilgilendirici ve iç rahatlatıcı konuşmalar yapmak ve tutarlı olmaktır. Çocuğun güvende hissetmesi pek çok şey için önemlidir.
Yeme ve uyku düzenleri/alışkanlıkları değişebilir
İştahsızlık veya aşırı yeme, sık sık uyuma isteği veya uyumakta güçlük çekmek çocuklarda görülmesi muhtemel etkilerdir. Küçük çocuklar kabuslar görmenin yanı sıra yatma vakti canavarlar gibi fantastik varlıkların (olumsuzlukların zihinlerinde oluşturduğu) zarar vereceğine inandıkları şeyler gördüklerini söyleyebilir ve uyumak istemeyebilirler. Bu durumda anne veya baba ile uyuma isteği artabilir veya uyumak onlar için korkunç bir şey haline gelebilir. Yine önemli olan tek şey, güvende hissetmeleridir. Saçmaladıklarını düşünseniz bile anne ve babasının her zaman yanında olduğunu ve canavarlardan çok daha güçlü olduğunu bilmek ve hissetmek çocuğun gelişimi için önemlidir. İyileşmelerin görülmesi ile birlikte canavar diye bir şey olmadığı eğlenceli bir halde anlatım ile yapılabilir. Böylelikle olası kötü bir olay ile tekrarlaması önlenmiş olur.
Ebeveynler arasında taraf tutabilirler
Araştırmalar, ebeveynlerin kavga ettiğini gören çocukların hem bilişsel uyumsuzluktan hem de sadakat çatışmasından geçtiğini açıklıyor. Ebeveynlerden birini suçlamaları veya tercih etmeleri olası ihtimaller arasındadır. Bu, bir ebeveynin diğerinden üstün olup olmadığını bilmeden, ortada sıkışıp kalmaktan rahatsız olduklarını söylemenin süslü bir yoludur. Çocuğun gelişimi için zararlı olsa da yoğun bir adalet ihtiyacı olarak meydana gelebilir. Sadakat çatışması, çocuklar büyüdükçe daha belirgin hale gelir. Sonunda ise bir ebeveyn ile temasının veya ilişkisinin tamamen sonlanmasına neden olabilir.
Ebeveynleri boşanan çocuklar depresyona girebilirler
Boşanma mevzusu çocuklar için başta üzücü ve endişe vericidir. Ebeveyn için bu zamanla alışılabilir ve iyileştirilebilir görünebilir ancak araştırmalar, boşanmış aile çocuklarında depresyon geliştirme riskinin daha fazla olduğunu bildirmektedir. Hatta daha önemlisi bazı çocuklar intihar tehdidi veya girişimi açısından daha yüksek risk altındadır. Bu gibi sorunlar her yaştan çocukta meydana gelebilir. Ancak 11 yaş ve üstü çocuklarda daha belirgin olma eğilimindedir. Amerikan Pediatri Akademisi’ne göre, erkek çocuklar kız çocuklardan daha fazla intihar düşüncesi riski altındadır. Böyle bir ihtimal veya belirti karşısında bir uzmanın yardımına başvurmak önemlidir.
Yanlış veya riskli davranışlarda bulunabilirler
Alkol ve uyuşturucu kullanımı, saldırgan davranışlar veya erken yaşlarda cinsel aktivitelerde bulunma gibi davranışlar meydana gelebilir. Örneğin, bazı araştırmalar babadan ayrı yaşayan genç kızların erken yaşta seks yapma eğiliminde olduğunu göstermektedir. Bir erkeğin sevgisine ihtiyaç duyma veya varlığını hissetmek isteme gibi hissel boşluklar bunun sebepleri arasındadır. Erkek çocuklar da ise annenin uzaklığından kaynaklı hissel boşluk başka şeyler ile doldurulmaya çalışılabilir veya öfke daha çok dışa vurabilir, saldırgan davranışlar sergilenebilir.
Kendi özel ilişkileri ile ilgili problemler yaşayabilirler
Boşanma, çocukların ilişkilerine karşı tutumunu olumsuz etkileyebilir. Örneğin, uzun vadeli ve kararlı ilişkilere girmek için daha az hevesli olabilir veya bundan kaçınabilirler. Mutlu bir çocuğun beslendiği en önemli şey sevgidir. Evlilik bitse dahi sevgi ve saygının korunması çocuğun gözlemleri ve gelişimi açısından oldukça önemlidir. Saygı ve sevginin kolay yitirilebilir olduğunu düşünen çocuk, kendi ilişkilerine de bunu yansıtabilir. Ve ilerleyen yaşlarda üzdüğü kadar da üzülebilir. Bu gibi şeyler çocukların karakter ve olaylara yaklaşımı/ bakışı için oldukça etkili ve önemlidir.
Tüm bu etkiler ve tepkiler ile başa çıkmanıza yardımcı olabilecek birkaç yol vardır. En önemlisi kesinlikle iletişimdir. Bunu maddeler arasında genelleştirmeden ayrıca belirtmek istedim çünkü gerçekten her durumda en önemli ve en gerekli şey, çocuk ile iletişim kurmaktır. Boşanmanın çocuklar üzerindeki olası olumsuz etkileri ile başa çıkmanıza yardımcı olabilecek, ebeveyn olarak yapabilecekleriniz şunlardır;
Çocuğunuzu sizinle konuşmaya teşvik edin
Hissettikleri duyguları ve düşüncelerini paylaşmaları için en güvenli kişinin siz olduğunu açıklayın. Böylelikle endişelerini giderebileceklerini, nereyi yanlış anladığını açıklayabileceğinizi anlatan cümleler ile yaklaşmak işinizi kolaylaştırabilir. Ve en önemlisi, söyleyecekleri her şeyi dikkat ve anlayış ile dinleyin. Her kelime sizin çocuğunuzu anlamanız için anahtardır. “Babamı bir daha göremeyecek miyim?” “Annem artık beni sevmeyecek mi?” gibi endişeli soruları size basit gelse de izah ediş biçiminiz sonraki günleriniz ve çocuğunuzun gelişimi için oldukça önemlidir.
Çocukların farklı şekilde tepkiler verebileceğini unutmayın, onları tanıyın
Çocuklarınızdan biri için işe yarayan bir şey diğeri için aynı etkiyi göstermeyebilir. Gördüğünüz herhangi bir eyleme, duyduğunuz herhangi bir sözüne veya diğer belirtilere dikkat edin. Çocuklarınız tanıdığınızı sanıyor olabilirsiniz. Ancak her gün biraz daha gelişerek ve değişerek büyüdüklerini unutmayın. Belirli aralıklarla çocuklarınızın kim olduklarını, nasıl biri olduklarını gözlemleyin. Bu nasıl yaklaşacağınızı bilmenize yardımcı olacaktır. Örneğin, çocuklardan biri için uzakta olan ebeveynin herhangi bir gün oyuncak ile ziyarete gelmesi iyileştirici olabilirken diğer çocuk için babasının veya annesinin ne zaman ziyarete geleceğini bilmek ve tutarlılık görmek iyileştirici olabilir.
Eşiniz ile tartışma veya kavgalarınızı çocukların gözü önünde yapmamaya özen gösterin
Ebeveynlerin çocukların gözü önünde kavga etmesi, bir ebeveyne karşı taraf tutmalarına veya suçlu bulmalarına neden olabilir. Bu yalnızca boşanma kararı ile dikkat edilmesi gereken bir husus değildir. Evli çiftlerin çocukları için de aynı potansiyeli taşımaktadır. Aynı ev içerisinde bir ebeveynden daha uzak olabilir veya diğerine daha düşkün olabilirler.
İhtiyaç duymanız dahilinde yardım alın
Sevdiğiniz bir aile üyesi veya arkadaşınızdan destek alabilirsiniz. Sorunlarla yalnız baş etmeye çalışmak sizin için de yorucu olabilir. Ancak çocuğunuz tüm ilgi ve desteğinize rağmen bazı uyarı işaretleri gösteriyorsa mutlaka bir uzmana başvurun.
Kendinize iyi davranın
Evet çocuğunuzun güçlü ve sakin/ kontrollü bir anne/babaya ihtiyacı olabilir. Ancak boşanmak sizin için de oldukça yıpratıcı olabilir. Hislerinizin ve düşüncelerinizin şiddeti çocuklarınızın önünde göstermeye teşvik edici olabilir. Hatta kimi zaman onları göremeyebilirsiniz. Öncelikle kendi iyileşmenize yardımcı olmak ve duygularını kontrollü bir şekilde çocuklarınızın önünde yaşamak, onlar için de teşvik edici olabilir. “Evet anne, aslında ben de öyle düşünüyorum” ya da “baba benim için de bu biraz korkutucu” gibi cümleler kurmaları anlamanız ve yaklaşmanız için iyi olabilir.
Velhasıl
Boşanmanın çocuklar üzerindeki etkileri ilk 1 ile 3 yıl için zorlu olma eğilimindedir. Ve tüm çocuklar boşanmanın olumsuz etkilerini göstermeyebilirler. Yüksek çatışma ortamına maruz kalan çocuklar ayrılığı olumlu bile görebilirler. Şahsım adına örnek vermem gerekirse, anne ve babamın ayrılması için dualar ederek uyuduğumu söyleyebilirim. Büyürken de iyiki ayrıldılar diye düşünmekten hiç vazgeçmedim. Çocuklar için mutsuz ve kavgalı bir evliliği sürdürmeyi tercih eden ailelerden olsalardı muhtemelen, ben ve kardeşim şu an çok daha mutsuz ve yanlışlar içinde yüzen çocuklar olacaktık. Her çocuk eninde yada sonunda ailesi için doğru olanı yapmaya ya da yapıldığını düşünmeye ikna olur. Önemli olan çocukların neyin, neden olduğunu lisanı münasip bir şekilde izah etmektir. Elinizden gelenin en iyisini yaptığınızı inandıktan sonra onlara anlamaları için müsaade edin. Neden sonuç ilişkisi geliştikçe hissettikleri yoğunluk dağılacaktır. Ve unutmayın, her şeyden önemlisi ilişki durumunuz ne olursa olsun çocuklar koşulsuz sevgi ve desteğinize sahip olduğunu bilmek, hissetmek ister. İsterseniz boşanıp dünyanın öbür ucuna gidin. Onlara bu sevgi ve güveni hissettirmek sizin elinizde diyerek kestirmek istemiyorum. Elinizde olduğu kadar dilinizde, dilinizde ve en önemlisi samimiyetinizde 🙂
